We krijgen regelmatig vragen binnen over de situatie omtrent vogelgriep. Ook in de biologische pluimveehouderij vormt vogelgriep een grote uitdaging. Vanwege de bekende ‘ophokplicht’ moeten ook biologische kippen helaas binnen gehouden worden. Hoe zorgen we ervoor dat de kippen bij onze bio-boeren weer lekker naar buiten kunnen?

Bij dezen jullie frequently asked questions over vogelgriep op een rijtje. Staat jouw vraag er niet bij, schroom dan niet contact met ons op te nemen. NB: de actuele ontwikkelingen rondom de situatie proberen we uiteraard mee te nemen, daarom zal deze pagina regelmatig geüpdatet worden. (laatste update: 13 april '23)

Frequently Asked Questions (FAQ)

• Wat is er aan de hand met vogelgriep in Nederland?
• Wat is het huidige beleid omtrent vogelgriep van de overheid?
• Even terug… waarom is een ei biologisch?
• Worden ook biologische kippen ziek?
• Wat zijn de gezondheidsrisico’s van vogelgriep voor de mens?
• Waarom is Bionext vóór het ontwikkelen van een vaccin?
• Welke verschillende soorten vaccins zijn er?
• Wat doet Bionext om de situatie bij biologische pluimveehouders te verbeteren?

1. Wat is er aan de hand met vogelgriep in Nederland?

Ook biologisch gehouden kippen ontkomen er niet aan: vogelgriep is een terugkerend virus dat geen uitzonderingen maakt. Kwam vogelgriep eerst nog alleen voor in de maanden dat trekvogels het verspreidden, sinds 2014 is vogelgriep elk jaar in Europa teruggekomen; daarmee noemen we het nu een endemisch virus. Jaarrond vinden nu besmettingen onder kippen en wilde vogels plaats. Het is dus niet zozeer de vraag ‘wanneer we ervan af zijn’, maar eerder een vraag hoe we er als samenleving mee om gaan. Helaas heeft vogelgriep voor álle kippen heftige gevolgen: of je nu zelf een paar hobbykippen hebt scharrelen, of een groot commercieel pluimveebedrijf leidt.

In Nederland leven er zo’n 100 miljoen vleeskuikens en leghennen, waarvan minder dan 5 % biologisch wordt gehouden. Wilde vogels, vooral watervogels, zijn vaak dragers en verspreiders van het virus. Grootschalige ophokplicht is het gevolg van de vele uitbraken van het virus; alle kippen (een hobbymatige uitzondering daargelaten) moeten binnen gehouden worden. Door zieke wilde vogels in de nabijheid van pluimveebedrijven, met of zonder uitloop, kan het virus zich razendsnel verspreiden. De uitloop van kippen vormt een verhoogd risico, vandaar de ophokplicht: helaas treft dit biologische kippen dus extra hard; zij moeten hun buitenruimte missen.

2. Wat is het huidige beleid omtrent vogelgriep van de overheid?

Lange tijd is een beleid gevoerd waarbij het virus steeds in de kiem gesmoord werd door koppels met besmette kippen zo snel mogelijk te ruimen en preventief ook andere kippen in de omgeving te ruimen. Dat blijkt nu niet of nauwelijks meer te lukken: uitbraken volgen elkaar in rap tempo op. Er is regelmatig nieuws over vogelgriepuitbraken in Nederland, en hoewel ze de voorpagina niet vaak meer halen, blijft vogelgriep een probleem binnen en buiten de sector

In diverse landen buiten de EU worden kippen al gevaccineerd tegen vogelgriep. De toelatingseisen van vaccins en diergeneesmiddelen is in de EU echter vele malen strenger dan in andere delen van de wereld. Uiteraard is dit een situatie waar we het liefst zo snel mogelijk vanaf zijn, maar de realiteit is anders. Bij een grote dreiging van vogelgriep (zoals we nu voortdurend meemaken) stelt de overheid extra hygiënemaatregelen voor pluimveebedrijven in, worden vervoersbeperkingen ingesteld in regio’s met een hoog besmettingsrisico, en is de ophokplicht voor heel Nederland vastgelegd. Daarnaast zet de overheid in op het onderzoeken van vaccinatiemogelijkheden.

3. Even terug… waarom is een ei biologisch?

Ook als kippen niet naar buiten mogen vanwege de ophokplicht zijn er goede redenen om te kiezen voor een biologisch ei: biologische kippen hebben (ook binnen) de meeste ruimte van alle commercieel gehouden kippen, en krijgen biologisch voer. Het dierenwelzijn van kippen is dus het sterkst gegarandeerd bij bio - en de milieu- en natuurbelasting van het verbouwen van voer het kleinst.

4. Worden ook biologische kippen ziek?

Er zijn voorzichtige aanwijzingen dat biologische kippen een sterker immuunsysteem hebben dan gangbaar gehouden kippen. Hierover is interessant onderzoek gedaan: https://www.louisbolk.nl/sites/default/files/publi...

Zie ook de uitzending van Zembla ‘Het Kippenexperiment’. (https://www.bnnvara.nl/zembla/videos/551936)

Helaas is geen enkele groep kippen veilig voor vogelgriep. Door het ruimingsbeleid zijn het afgelopen jaar alleen in Nederland al meer dan 4 miljoen kippen gedood, deels ook biologische kippen.

Bionext ziet grote voordelen van het houden van kippen volgens de regels van de biologische landbouw. Door biologische producten te blijven kiezen steunt u de sector en zullen hopelijk meer agrariërs de omslag maken naar biologisch boeren. Zodat meer kippen buiten kunnen gaan scharrelen, en lekker veel ruimte hebben binnen én buiten voor natuureigen gedrag. Maar: daarmee is vogelgriep nog niet uit de wereld – en daar zullen we ook als biologische sector iets mee moeten doen.

5. Wat zijn de gezondheidsrisico’s van vogelgriep voor de mens?

Sommige varianten van de vogelgriep zijn overdraagbaar op mensen, dit noemen we een zoönose. De kans dat een mens besmet raakt is klein, en als dat gebeurt dan zijn de symptomen meestal heel mild. Het is wel belangrijk om besmetting van mensen zoveel mogelijk te voorkomen. Het virus zou zich namelijk kunnen aanpassen (door mutatie), waarna het zich ook zou kunnen gaan verspreiden tussen mensen. Daarom adviseren we met klem om direct contact met zieke en dode wilde vogels en pluimvee te vermijden. (Bron: WUR)

6. Waarom is Bionext vóór het ontwikkelen van een vaccin?

Helaas ziet het er niet naar uit dat de besmettingsdruk van vogelgriep de komende tijd gaat afnemen. Wilde watervogels tegenhouden is uiteraard onmogelijk.

De massale ruimingen vinden we ethisch en maatschappelijk niet verantwoord. En we vinden dat we onze biologische kippen veel tekort doen, door hun van hun buitenverblijf te onthouden. Bovendien wordt door vaccinatie het risico op het ontstaan van een zoönose (zie hiervoor) aanzienlijk verkleind, doordat mensen minder in aanraking komen met het virus en doordat het virus zich niet of nauwelijks kan verspreiden binnen een groep kippen en daarmee het risico op mutatie binnen de groep ook nagenoeg weggenomen wordt.

Vaccinatie tegen vogelgriep is voor ons daarom een belangrijke ontwikkelstap om de situatie weer te normaliseren. Voor de toelating van vaccins bij dieren gelden, net al bij de mens, strenge protocollen. Waar het landbouwhuisdieren betreft, wordt daarbij ook gekeken naar mogelijk effecten op de gezondheid van de producten van deze dieren voor de mens. Kippen krijgen nu in hun jonge leven ook al een aantal vaccins toegediend die hen weerbaar maken tegen een aantal bekende pluimveeziekten. Een goed werkend vogelgriep vaccin is in onze ogen, om hiervoor genoemde redenen, een goede aanvulling hierop. Uiteraard mits een dergelijk vaccin aan alle toelatingseisen voldoet. Wat Bionext daarmee wil zeggen is dat er niet zomaar iets gebeurt, maar dat dit gebeurt met de nodige zorgvuldigheid, die ook vastgelegd is in de protocollen. Dat neemt niet weg dat ieder hierin ook zijn eigen persoonlijke afwegingen mag en kan maken.

7. Welke soorten vaccins zijn in beeld?

Er is onlangs een labproef uitgevoerd met verschillende vaccins Zie: Test met drie vaccins tegen vogelgriep.

De resultaten van deze proef zijn inmiddels gepubliceerd: Transmissiestudie met vier vaccins tegen H5N1 hoogpathogeen vogelgriepvirus

De Tweede Kamer is hierover op 17 maart door de minister geïnformeerd: Resultaten vaccinproef vogelgriep en vervolgstappen

Er zijn twee vaccins die in de labproef goede resultaten hebben laten zien. Dit zijn beide zogenaamde ‘vectorvaccins’. Een vectorvaccin bevat een dragervirus, de vector, die een klein stukje eiwit van een ander virus 'draagt', in dit geval een vogelgriepvirus. Om deze eigenschap van het vogelgriepvirus aan het dragervirus te koppelen, wordt gebruik gemaakt van genetische modificatietechnieken. Wanneer dit vectorvaccin wordt toegediend aan een kip, dan roept dat in die kip een immuunrespons op die de kip een bescherming geeft tegen het vogelgriepvirus. Het vectorvirus blijft in de kip aanwezig (net als een herpesvirus bij mensen), maar bezorgt de kip geen last. Doordat het virus aanwezig blijft, blijft ook de weerstand intact gedurende het leven van de kip. Het vectorvirus kan zich niet verspreiden naar andere kippen, dieren of mensen.

Op de website van 'Boerderij' is op 6 april een uitgebreid artikel verschenen over de resultaten van de Labproef, de werking van de vaccins en het vervolgtraject: Twee vaccins beschermen tegen hoogpathogene vogelgriep

Omdat het hier vaccins betreft waarvoor Genetische modificatietechnieken gebruikt zijn, vindt er nog een risicobeoordeling plaats: https://www.ggo-vergunningverlening.nl/ingeperkt-gebruik/risicobeoordeling en een extra borging via Cogem: https://cogem.net/over-ons/. Deze commissies zijn samengesteld uit onafhankelijke deskundigen op diverse terreinen. De toelatingseisen in Europa en Nederland zijn daarmee beduidend strenger dan elders ter wereld.

Gebruik van diergeneesmiddelen/ zoals ook vaccins die zijn ontwikkeld m.b.v. genetische modificatie technieken zijn toegelaten volgens de Europese biologische verordening: (EU) Nr. 2018/848

(Zie artikel 5 op blz 12, 13: iii) waarbij het gebruik van ggo’s, met ggo’s geproduceerde producten en door ggo’s geproduceerde producten, met uitzondering van geneesmiddelen voor diergeneeskundig gebruik, uitgesloten wordt.)

Zoals hiervoor aangegeven, worden kippen in de commerciële pluimveehouderij nu ook al op jonge leeftijd gevaccineerd tegen een aantal ziekten. Voor twee van die ziektes worden nu ook al vectorvaccins gebruikt, vergelijkbaar met de soort vaccins die nu voor vogelgriep in de veldproef worden getest. Voor de vaccinatie tegen pseudovogelpest (Newcastle Disease) is gebruik van een vectorvaccin nog redelijk nieuw en gebeurt dit nog naast andere vaccins. Voor de ziekte van Gumboro wordt al vele jaren een vectorvaccin toegepast.

7b. Veldproef vaccinatie

Met de twee vectorvaccins tegen vogelgriep (zie hiervoor) wordt een veldproef voorbereid bij twee relatief kleine legpluimveebedrijven. De planning is (april 2023) dat deze in september 2023 van start gaat. De producten (eieren en vlees) van de kippen in de veldproef zullen niet in de markt gebracht worden.

Wij zijn als biologische sector betrokken bij de voorbereiding van de veldproef. We hebben vorig jaar zelf aangedrongen om meer snelheid te krijgen in de ontwikkeling van een (zorgvuldig) vaccinatiebeleid.

Bij een positief verloop van de veldproef zal eind van het jaar een bredere pilot worden opgezet.

8. Wat doet Bionext om de situatie bij biologische pluimveehouders te verbeteren?

We staan in nauw contact met de biologische pluimveehouders in Nederland en werken actief mee aan het onderzoek naar veilige vaccins tegen vogelgriep. Alles wat we vanuit ons netwerk van bedrijven actief kunnen bijdragen om de weg naar een vaccinatiebeleid te effenen, willen we inzetten. Er zijn best nog wat vragen te beantwoorden en er zijn veel belangen in het spel. Maar we willen niet aan de zijlijn blijven staan kijken hoe deze wedstrijd zich ontwikkelt.

Verder lezen over vogelgriep? Raadpleeg bijvoorbeeld een van de volgende bronnen:

• RIVM
• de Rijksoverheid
• Levende Have
• Wageningen University & Research